.jpg?token=d294225a910458abad058c2c736aa468)
Primaire preventie, tijd voor volgende stappen!
We doen echt veel te weinig om de omgeving gezonder in te richten en aan bewustwording van een gezonde leefstijl. De Gezondheidsraad reikt de leefstijl richtlijnen wel aan en ook de WHO omschrijft een duidelijk set leefstijlregels, echter als we alleen de richtlijnen communiceren en niet het ‘waarom’ er achter, dan blijven wij burgers in de onbewuste onbekwaamheid hangen en ongezonde keuzes maken. Alleen horen dat stilzitten slecht is leidt nog niet perse tot een pro actieve houding, maar vernemen en begrijpen we waarom langdurig zitten slecht is, wat het voor korte en lange termijn effecten heeft en hoe we dat stapje voor stapje aan kunnen pakken, dan gebeurt er iets in ons brein. We evalueren dan allereerst de betrouwbaarheid van de afzender, en is deze vertrouwd, dan evalueren we onze eigen leefstijl ten opzichte van de nieuwe kennis die je tot je genomen heb. Op basis van die bewustwording en analyse nemen veel mensen beslissingen. Zo zien we mensen die groepslessen willen gaan doen, toch een spiercircuit toevoegen nadat men vernomen en begrepen heeft dat spiertraining het metabolisme verhoogd en de kans op het jo-jo effect verminderd.
We weten dat bewustwording een cruciale factor is in primaire preventie is. Op volksgezondheidenzorg.info van de Rijksoverheid wordt in de Handreiking Gezonde Gemeente een overzicht gegeven over vijf preventieve interventie methoden, waarvan nummer 3 is: Voorlichting en educatie aan groepen, zoals: groepsvoorlichting, lesprogramma’s over een gezonde leefstijl op school en landelijke publiekscampagnes.
Verschillende gedragsverandering modellen tonen aan dat bewustwording een primaire pijler is om gezonde keuzes te willen en kunnen maken. Zo zien we in de ‘Theory of Planned Behavior’ (Fishbein & Ajzen) dat een van de 3 factoren van gedragsintentie de eigen opvattingen (attitude) zijn ten opzichte van het desbetreffende leefstijl gedrag. Ook binnen het Health Belief Model (Hochbaum), zien we dat de ervaren gezondheidsdreiging en de evaluatie van het aanbevolen gedrag bepalen of mensen besluiten gezond gedrag te vertonen. De Social cognitive theory (Bandura) maakt duidelijk dat de verwachtingen die iemand van bepaald gedrag heeft en de verwachting of men in staat is bepaald gedrag uit te voeren (eigen effectiviteit) bepalend zijn voor menselijk gedrag. Die verwachting zal gestimuleerd worden door bewustwording op dit vlak. Vanuit de Stages of Change (Prochaska) leren we dat mensen in de precontemplatie fase blijven hangen, als ze geen of onvoldoende kennis hebben over het desbetreffende thema. Weet men niks van de nadelen van teveel frisdrank drinken, dan ontstaat er geen intentie om dat te veranderen. In het Precaution Adoption Process Model (Weinstein, Sandman & Blalock) worden zeven fases geïdentificeerd die een persoon doorloopt wanneer hij of zij gezonder gedrag wil gaan vertonen, waarvan fase een is: geen besef van het probleem. Zonder bewustwording, geen besef!
De moeite waard om te bestuderen is de theorie van Persuasive by Design (Hermsen & Renes). Dit model laat zien dat er een onderscheid is tussen automatisch (gewoonten en impulsgedragingen) en gecontroleerd gedrag (vergelijken van gedrag met doelen, vaardigheden en kansen). Het Persuasive by Design-model kent vijf zogenaamde ‘Gedragslenzen’. Gedragslens 1 is ‘Gewoonten en Impulsen’ ofwel, automatisch gedrag. Op nummer 2 staat: ‘Weten en Vinden’, waarbij kennis centraal staat. Dit ‘Weten en vinden’ is volgens dit model voorwaardelijk om vervolgens te ‘Zien en Beseffen’, ‘Willen en Kunnen’ en te ‘Doen en Blijven’. Ook in de ‘Adherence Improving self Management Strategy’ (AIMS) komt ‘Kennis en bewustzijn’ voor ‘motivatie’ en ‘planning en eigen effectiviteit’.
Wie is de gezonde leefstijl educator in de regio?
Vele gedragsveranderingsmodellen geven duidelijk aan wat het belang is van bewustwording, kennis, inzicht, eigen opvatting, voorlichting en educatie. Daarom is er en wordt er door VWS doorlopend geïnvesteerd in o.a. Kenniscentrum Sport en Bewegen en het Voedingscentrum. Toch missen we cruciale factoren op het vlak van bewustwording. Wie is namelijk de lokale vertrouwenspersoon of partij, die deze cruciale bewustwordingsinformatie over brengt op ons burgers? Wie constateert welke informatie ik nodig heb en geeft me gepersonaliseerde bewustwording informatie? Natuurlijk zou dat primair de leerkracht moeten zijn, vanaf leerjaar 1, lagere school, maar helaas hebben we die stap nog niet gemaakt, waardoor onze jeugd momenteel nog steeds onbewust onbekwaam opgroeit op het gebied van gezonde leefstijl, generatie na generatie. Verder zou het dan toch de huisarts of praktijk ondersteuner moeten zijn, echter zijn die medisch opgeleid en zit preventie en bewustwording niet in hun taken pakket. Is het dan de leefstijlcoach die deze rol op zich moet nemen? Helaas wordt die momenteel uitsluitend voor mensen met obesitas ingezet en is de leefstijlcoach een op een vaak te duur voor de mensen die hem/haar juist nodig hebben. Misschien is dit een taak voor de WMO consulent bij de gemeente? Helaas, de WMO consulent heeft in de keukentafel gesprekken de agenda vol met de afhandeling van WMO-aanvragen, het onderzoeken van de aanvraag op rechtmatigheid, indicatie stellen ten behoeve van de besluitvorming en opstellen van rapportages. Dan misschien de buurtsportcoach die door overheid en gemeenten wordt bekostigd? Deze worden momenteel met name als sportdocent ingezet in het basisonderwijs, maar hierin liggen zeker mogelijkheden en kansen. Eigenlijk liggen die in alle genoemde functies, maar we missen prioriteit stelling op dit vlak vanuit de overheid. De toename van o.a. overgewicht van 10% 70 jaar geleden naar bijna 60% nu is blijkbaar nog onvoldoende waarschuwing om maximaal in te zetten op primaire preventie.
Kansen voor de fitness en sport professional!
De fitness- en sport professional is volgens mij de aangewezen persoon in de maatschappij om de gezond leven adviseur, begeleider en coach te worden. Alleen al in de fitnessbranche zijn meer dan 50.000 mensen werkzaam die vanuit hun passie voor sport en bewegen voor dit vak gekozen hebben. Die intrinsieke motivatie is van belang om mensen te helpen bewuster te worden over de essentiële inzichten van een gezonde leefstijl. De basis ingrediënten van gezond bewegen hebben deze mensen al in hun basis opleiding meegekregen, dus een opwaardering van gezonde leefstijlkennis is een kleine volgende stap voor deze professionals.
Uiteindelijk zie ik echter de noodzaak van leefstijl preventie educatie vanuit alle genoemde functies, de leerkracht, de huisarts, praktijk ondersteuner, de leefstijlcoach, de WMO consulent en wellicht nog veel meer beroepen die te maken hebben met het leren, behandelen, informeren en begeleiden van mensen op gebied van ziekte, gezondheid en leefstijl. We hebben ‘rechter handen’ nodig van Kenniscentrum Sport en Bewegen en van het Voedingscentrum in elke wijk, in dorp en in stad.
Dat is waar Leefstijlclub, Healthy Lifestyle, Healthy Ageing zich voor inzet, met een netwerk van steunpunten. Leefstijlclub gebruikt hiervoor het gevalideerde werkmodel van e GLI, Voeding, Beweging en Gedragsveranderingsbegeleiding. Deze drie thema’s zijn vertaald naar drie programma’s, Fit SWITCH, Food SWITCH en Mind SWITCH. We staan nog maar aan het begin van een bewustwordings golf en hopen dat samen te doen met een nationaal netwerk van steunpunten.
Op 16 december om 15.00 uur vindt er een informatie webinar over het Healthy Lifestyle, Healthy Ageing programma plaats. Mail naar info@leefstijlclub.nl om je in te schrijven.
