Waar zitten de ‘gaten’ in onze preventie aanpak?

Waar zitten de ‘gaten’ in onze preventie aanpak?

Gepubliceerd: 16 november 2021

‘Preventie’, we horen het steeds vaker en we moeten er steeds meer aandacht aan geven blijkbaar. Uiteraard start preventie bij ons als burger, maar de leefomgeving, werkgever, de plekken waar we structureel op bezoek gaan, zoals sportcentra en de sportclub en de politiek, om maar een paar invloeden en beïnvloeden te noemen, kunnen ondersteunen het gemakkelijker te maken om effectieve preventie toe te passen. Maar wat is dat eigenlijk, effectieve preventie, en weten al deze beïnvloeders wel wat het is en welke bijdrage men kan leveren? Daarvoor is het goed eerst te bekijken wat het doel van preventie is, om vervolgens de diepte in te duiken naar de vormen en mogelijke toepassingen. Het RIVM meld het volgende op hun website over het doel van preventie: Het doel van preventie is te zorgen dat mensen gezond blijven door hun gezondheid te bevorderen en te beschermen. Ook heeft preventie tot doel ziekten en complicaties van ziekten te voorkomen of in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen. Preventieve maatregelen worden op verschillende locaties (settings) uitgevoerd, vooral in de zorg, op school, in de wijk en op de werkplek. Bij een integrale benadering richten preventiemaatregelen zich zowel op het gedrag van de personen als op de fysieke en sociale omgeving. [1]. Er zijn grofweg vier vormen van preventie, namelijk: fase van de ziekte, doelgroep, naar doel en naar pijlers integrale aanpak. [2]

Preventie naar fase van ziekten

Laat ons dan eerst even naar de definities van preventie kijken, zoals RIVM ze in opdracht van VWS formuleert. Ze noemen dit ‘Preventie naar fase van de ziekte’. Preventie naar fase waarin de ziekte zich bevindt kan ingedeeld worden in primaire, secundaire en tertiaire preventie. Deze indeling is afkomstig uit de gezondheidszorg. Allereerst is er primaire preventie: activiteiten die voorkomen dat gezonde mensen een bepaald gezondheidsprobleem, ziekte of ongeval krijgen. Juist op deze eerste pijler lijken we de juiste aanpak nog niet gevonden te hebben. Ten tweede spreekt men over secundaire preventie: vroege opsporing van ziekten of afwijkingen bij personen die ziek zijn, een verhoogd risico lopen of een bepaalde genetische aanleg hebben. Periodieke oproepen voor bijvoorbeeld borst- of teelbal onderzoek horen hierbij. De derde fase is tertiaire preventie: voorkomen van complicaties en ziekteverergering bij patiënten. Ook het bevorderen van de zelfredzaamheid van patiënten valt hieronder.

Preventie naar doelgroepen

Preventie is vaak gericht op een specifieke doelgroep van mensen die extra bescherming nodig hebben, of meer risico lopen ziek te worden. Een doelgroep kan ook bestaan uit mensen die tot eenzelfde leeftijdsgroep horen (ouderen, jongeren), of op een andere manier een groep vormen (zwangere vrouwen, mensen met een lage sociaaleconomische status). De doelgroepen worden vaak onderscheiden naar het ziektestadium: van de gezonde bevolking tot mensen met een ziekte. We onderscheiden: universele preventie richt zich op de gezonde bevolking (of delen daarvan) en bevordert en beschermt actief de gezondheid van de bevolking. Bijvoorbeeld de bewaking van de kwaliteit van het drinkwater of het Rijksvaccinatieprogramma. Ook bewustwordingscampagnes gezonde leefstijl vallen hieronder. Selectieve preventie is de tweede doelgroep gerichte vorm van preventie, deze richt zich op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico en voorkomt dat personen met één of meerdere risicofactoren (determinanten) voor een bepaalde aandoening daadwerkelijk ziek worden. Bijvoorbeeld de griepprik voor ouderen of bevolkingsonderzoek borstkanker. De derde is geïndiceerde preventie, welke zich richt op mensen met beginnende klachten en voorkomt dat beginnende klachten verergeren tot een aandoening. Bijvoorbeeld een beweegprogramma voor mensen met lage rugklachten of online groepscursus voor jongeren die last hebben van depressieve klachten. Zorg gerelateerde preventie is de laatste in dit rijtje, deze vorm richt zich op mensen met een ziekte of aandoening en voorkomt dat een bestaande aandoening leidt tot complicaties, beperkingen, een lagere kwaliteit van leven of sterfte. Bijvoorbeeld een stoppen-met-roken-programma voor een COPD chronische bronchitis en longemfyseem-patiënt of een Gecombineerde Leefstijl interventie (GLI) voor een patiënt met obesitas.

Dit figuur laat de verbindingen zien tussen doelgroepen (gezonde bevolking, bevolking met verhoogd risico, individu met beginnende klachten, individu met een ziekte), vormen/indelingen van collectieve preventie (universeel en selectief) en individuele preventie (geïndiceerd en zorg-gerelateerd) en financierders van preventie (overheid, zorgverzekeraar of gemeente).

Preventie naar doel

Preventiemaatregelen kunnen ook ingedeeld worden naar het doel: ziektepreventie, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming. Gezondheidsbevordering is de eerste in dit rijtje, het bevorderen van een gezonde leefstijl en een gezonde sociale en fysieke omgeving, een primaire vorm van preventie dus.

Ziektepreventie is de tweede in dit rijtje, het voorkomen van specifieke ziekten of deze vroegtijdig signaleren, een secundaire preventievorm dus. Voorbeelden: screening, vaccinaties en preventieve medicatie. De derde doelgerichte vorm van preventie is gezondheidsbescherming: beschermt de bevolking tegen gezondheidsbedreigende factoren, een universele preventievorm dus. Voorbeelden: kwaliteitsbewaking van drink- en zwemwater, afvalverwijdering en verkeersveiligheid.

Preventie naar pijlers integrale aanpak

Preventiemaatregelen kunnen ook ingedeeld worden naar de pijlers van de integrale aanpak. Een indeling die vaak wordt gebruikt is 1. Voorlichting en educatie: zoals groepsvoorlichting, lesprogramma’s en landelijke publiekscampagnes, 2. Signalering, advies en ondersteuning: zoals protocollen, signaleren op scholen en adviesgesprekken, 3. Fysieke en sociale omgeving: zoals leefomgeving en burgerparticipatie en 4. Regelgeving en handhaving: zoals wettelijke en beleidskaders en handhaving van wetten en regels.

Waar zitten de ‘gaten’ in onze preventie aanpak?

Een effectieve aanpak bestaat natuurlijk uit een mix van bovenstaande methoden. Secundaire, tertiaire, selectieve en geïndiceerde preventie lijken we al redelijk goed voor elkaar te hebben in Nederland. Zorg gerelateerde preventie zijn we mee begonnen, maar staat nog maar in de kinderschoenen, dit kan in principe op alle chronische aandoeningen ontwikkeld en aangeboden worden. Wat nog niet goed gestructureerd is ingericht is de aanpak van gezondheidsbevordering met primaire, universele preventie. Voorlichting en bewustwording zijn de eerste voorwaarde van primaire preventie en gezondheidsbevordering. De uitdaging is, voorlichting en bewustwording waarvan? Er is in Nederland geen eenduidig beleid over hoe een gezond leven aanpak er uit ziet, wat de essentiële inzichten van een gezonde leefstijl zijn. Natuurlijk doet Voedingscentrum en Kenniscentrum Sport en Bewegen goed werk, en wordt er ook vanuit o.a. VWS informatie en ondersteuning voor gemeenten geboden vanuit www.loketgezondleven.nl. Ook investeert de Rijksoverheid o.a. in preventie met het Nationaal Preventieakkoord, het Sport akkoord, J.O.G.G. (Jongeren Op Gezond Gewicht) en ‘Alles in Gezondheid’ en wordt er af en toe een campagne gepresenteerd zoals Fit op jouw manier! Ook vanuit de zorg zijn er gezond leven initiatieven zoals op Thuisarts.nl het gezond leven advies, Fit4Life van huisarts Stefan van Rooijen en verschillende initiatieven vanuit zorgverzekeraars. Wat we echter nog missen is de samenhang en een totaal overzicht, zoals dat bijvoorbeeld vanuit Positieve Gezondheid geboden wordt. Er zijn namelijk veel meer invloeden op onze gezondheid dan voeding en bewegen, zoals bijvoorbeeld mentaal welbevinden, zingeving, dagelijks functioneren, kwaliteit van leven en participeren. Voor de consument is er nergens nog een totaal overzicht of aanpak te vinden van de wetenschappelijk aangetoonde leefstijl en preventie aspecten van gezond leven, zo ook niet voor de professional.

Wat is het effect van deze ‘gaten’?

We missen blijkbaar toch een effectieve preventieaanpak in Nederland. Volgens de WHO leven we in een obesogene omgeving, een omgeving die te weinig prikkelt en stimuleert om voor de gezonde keuzes te gaan. Daar zouden de overheid en gemeenten, samen met lokale partners, nog veel meer in moeten investeren. Verder is wel duidelijk dat dit gebrek aan essentiële en fundamentele kennis over gezond leven bij burgers heeft geleid tot een extreme toename van overgewicht, obesitas, diabetes, hart- en vaatziekte en veel meer chronische aandoeningen in de afgelopen 50 tot 70 jaar. We hebben wel allemaal biologie geleerd op school, maar krijgen de gezond leven inzichten niet aangeleerd. Toch zouden we met een compact onderwijs programma gezond leven, waarin de meest belangrijke 25 tot 30 inzichten over gezond leven en een gezonde mindset verwerkt zijn en het waarom erachter, de jeugd een sterk fundament mee kunnen geven om gezondere keuzes te maken in hun leven op het gebied van leefstijl.

Nationaal platform gezond leven en preventie!

Wellicht moeten we gaan nadenken over een nationaal platform gezond leven en preventie, waarin de opdracht wordt meegegeven om die primaire 25 tot 30 inzichten van gezond leven, gezond ouder worden en preventie, geformuleerd gaan worden, met de achterliggende informatie en dit vertalen naar specifieke doelgroep programma’s en een onderwijs programma voor lager- en middelbaar onderwijs.

We zullen in ieder geval intensiever moeten schakelen willen we Amerika niet achterna gaan. De verwachting is dat daar 50% van de volwassen bevolking in 2030 obesitas heeft en nu al heeft meer dan 50% overgewicht. Vroeg of laat zal er een nationaal faillissement vanwege de onbetaalbare zorgkosten op de loer liggen.

Wij, bij EFAA en Leefstijlclub bouwen vlijtig verder aan programma’s op de pijlers bewegen als medicijn, voeding als medicijn, je brein als medicijn, de Blue Zone 9 en Positieve Gezondheid om samen een totaal programma van healthy lifestyle, healthy ageing te bieden via de Leefstijlclub steunpunten en hebben de ambitie om dit programma te vertalen naar een onderwijs programma.

Wordt zeker nog vervolgd…

John van Heel
EFAA/Leefstijlclub

Bronnen en achtergrond informatie:

  1. https://www.loketgezondleven.nl/integraal-werken/wettelijk-en-beleidskader-publieke-gezondheid/wat-is-preventie#1
  2. https://www.loketgezondleven.nl/integraal-werken/wettelijk-en-beleidskader-publieke-gezondheid/wat-is-preventie#2
Vorige Blog Volgende
Laatste blog artikelen
  • 11 april 2024
    WHO lanceert AI adviseur voor gezondheid
  • 2 januari 2024
    Healthy Lifestyle Network Europe (HLNE) is gestart
  • 20 november 2023
    De maakbaarheid van vitaliteit en gezondheid
  • 13 november 2023
    Essentiële inzichten over beweging en voeding en zingeving
Bestel het boek Bewegen als medicijn, hoe doe je dat?
Bewegen als medicijn
als particulier als professional als organisatie